?Niezatarty ślad? artykuł z periodyku 30dni nr 6(20) czerwiec 2000
Autor: Tadeusz T. Głuszko

Przy dobrej pogodzie niemało ludzi wspinało się na wzgórze Karlsberg zwane również Pachołkiem, by ze stojącej tam wieży widokowej popatrzeć na Gdańsk i zatokę albo nacieszyć oczy malowniczo pofałdowanymi wzniesieniami i dolinami oliwskich lasów.

Puchar pamiątkowy wystawiony przez jeden z antykwariatów w Niemczech wypatrzony na serwisie aukcyjnym ebay.

Wspomnienia Władysława Janury spisane w 1985 roku z okazji konkursu Wieczoru Wybrzeża i Muzeum Historii Miasta Gdańska. 
Publikacja możliwa dzięki wnukowi, który przesłał maszynopis wspomnień do staraoliwa.pl po artykule prasowym o albumie rodziny Grimmer.

Przyjazd do Gdańska

Do Gdańska przybyłem 2 maja 1940 roku. Był to transport robotników skierowany tu na przymusowe roboty. Mój transport załadowali Niemcy w Bydgoszczy. Przewieziono nas do Pruszcza Gdańskiego, gdzie zostaliśmy wyładowani z pociągu na dworzec. Okoliczni gospodarze niemieccy przychodzili tam i wybierali sobie robotników jak bydło na targowisku do prac w polu i innych przy gospodarstwie.

Wieczorem pozostało nas 15 mężczyzn. Tego dnia wieczorem przyjechał przedstawiciel mleczarni z Gdańska ? Wrzeszcza i zabrał pozostałe 15 osób. Przywiózł nas do Wrzeszcza na ul. Grunwaldzka 243. Ulokowano nas w pomieszczeniach przy stajni, w której mieściło się 22 sztuki koni należących do mleczarni. W dniu 3 maja dano nam wolne na rozlokowanie się. W dniu 4 maja zaprowadzono wszystkich na teren mleczarni przy ul. Grunwaldzkiej 135. Tam rozdzieleni zostaliśmy do stałej pracy. Mnie przydzielono do transportu przy rozwożeniu mleka po sklepach. Tam też pracowałem do chwili oswobodzenia przez Armię Radziecką 26 marca 1945 roku.

Oswobodzenie

Gdańsk, Sopot i Gdynia zaatakowane zostały przez armię Polsko ? Radziecką w marcu 1945 roku z kierunku Kartuz. W lasach w okolicy Gdyni, Orłowa, Sopotu, Oliwy i Wrzeszcza napotkali na duży opór wojsk niemieckich. Dopiero 21 marca przerwano front w Orłowie do morza. Tam tez zdobywanie Trójmiasta zostało rozdzielone na dwa kierunki. Z jednej strony uderzono na Gdynię, z drugiej Sopot i Gdańsk. Główne walki toczyły się w pasie nadmorskim. Wojska stacjonujące w lasach zmuszone były wycofać się, bez większych walk. W dniu 22 marca zdobyto Sopot, a 24 marca Oliwę. Tego dnia wojska radzieckie były już na ul. Pomorskiej, a ja jeszcze musiałem dostarczyć mleko do Oliwy. Najdalej udało mi się dojechać do obecnej ul. Armii Radzieckiej (dziś Opata Rybińskiego - red.). Sklepy były już pozamykane, ale otrzymaliśmy polecenie rozwozić mleko potrzebne dla kobiet mających dzieci. Do Gdańska i Wrzeszcza rozwoziliśmy mleko jeszcze 25 marca z zapasów które zgromadziła mleczarnia.

Na wale kolejowym z Wrzeszcze do Brętowa zorganizowali Niemcy silny opór. Dopiero od strony lotniska (dziś Zaspa - red.) w 26 marca Armia Radziecka zajęła ul. Kościuszki we Wrzeszczu. W ten sposób oswobodzona została także mleczarnia przy ul. Grunwaldzkiej 135, gdzie w ogromnych piwnicach przebywaliśmy wraz z cywilną ludnością niemiecką. Do mleczarni weszły wojska radzieckie w dniu 26 marca o godzinie 12. Był to też moment mojego oswobodzenia od okupanta i przymusowej pracy.

Wysadzony przez wojska niemieckie wiadukt kolejowy - ul. Wita Stwosza

Głowne walki wyzwoleńcze toczyły się w okolicach Nowego Portu i Gdańska. Wraz z kilkoma kolegami udaliśmy się więc w kierunku oswobodzonej już Oliwy. Na ulicy Polanki żołnierze Armii Radzieckiej gromadzili Polaków w celu odwiezienia tych, którzy chcą wracać do domów w głębi Polski. Kierowano chętnych do Kartuz, bo tam kursowały już pociągi do kraju. Pierwszą noc po przybyciu na ul. Polanki spędziliśmy na łące pod gołym niebem. Następną noc przespaliśmy w Oliwie w lesie przy ul. Spacerowej, gdzie obecnie znajduje się Trójmiejski Park Krajobrazowy. Na trzecią noc przeprowadzono nas do Hali Sportowej przy ul. Polanki, obok parku. Tam mieliśmy czekać na transport do Kartuz.

Radziecka Komendantura Wojenna  a następnie siedziba polskiego burmistrza Oliwy - ul. Obrońców Westerplatte 34

Wraz z moimi kolegami: Franciszkiem Kuszem, Zygmuntem Jackiewiczem i Kazimierzem Jędrykiewiczem, postanowiliśmy nie wracać w rodzinne strony, lecz pozostać w Trójmieście. Grupą 6 ? cio osobową, bo dołączyli jeszcze do nas Ob. Wojanowski (Jan Wojnarski? ? red.) i Wiganowski, udaliśmy się na ul. Obrońców Westerplatte 34 w Oliwie, gdzie stacjonował Komendant Wojenny Armii Radzieckiej. Zwróciliśmy się do niego o zgodę na rozpoczęcie prac przy odbudowie Miasta Oliwa. Komendant przyjął nas z radością. Chwilowo odstąpił nam werandę przy gmachu zajmowanym przez nich. Było to pierwsze prowizoryczne biuro Urzędu Miejskiego, z którego rozpoczęliśmy prace nad odbudową miasta. Otrzymaliśmy także pisma polsko ? radzieckie jako pełnomocnicy Polskości w Oliwie. Powoli zaczęli dołączać do nas inni Polacy.

Prace w oswobodzonej Oliwie

Pierwszą czynnością, jaka zajęliśmy się było zebranie niemieckich kobiet w celu pochowania poległych Niemców. W samym Parku Oliwskim znajdowało się ok. 40 trupów niemieckich. W zamian za pracę kobiety niemieckie i my także otrzymywaliśmy od wojska radzieckiego po 1 bochenku chleba. Codziennie więc przychodziły do pracy niemieckie kobiety, z których organizowaliśmy brygady robocze pod komendą jednego z Polaków. Polacy ci musieli zdawać codziennie raporty, które tereny zostały już uprzątnięte.

Pierwsza uruchomiona po wojnie oliwska piekarnia - al. Grunwaldzka 504

Kolejną naszą czynnością było uruchomienie własnej piekarni przy ul. Grunwaldzkiej 504. Pierwszą pracą piekarską kierował dawny właściciel piekarni Ob. Petke pochodzenia polskiego. Mąkę dostarczało nam wojsko radzieckie. W ten sposób mieliśmy już własny chleb. Kolejną czynnością na polecenie Komendanta Wojennego było oczyszczenie ulic. Wiele z nich nie było przejezdnych.

Radziecka Komendantura Wojenna - al. Grunwaldzka 515

Po kilku dniach Komenda Wojenna przeniosła się na ul. Grunwaldzką nr 515, pozostawiając do naszej dyspozycji cały budynek.

W dniu 7 kwietnia przejechali przedstawiciele Milicji Obywatelskiej zajmując dom przy ul. Kaprów, gdzie urzędują do chwili obecnej (Komistariat Policji - Kaprów 14 - red). Po kilku dniach naszej pracy udało się nam odszukać ludzi, którzy pracowali przy instalacjach wodociągowych. Oliwa pobierała wodę z Doliny Radości po własnym ciśnieniem. Najpierw powstała brygada do zabezpieczenia wszystkich domów w Oliwie, a w szczególności domów zburzonych. Tak więc chodziliśmy dom po domu zakręcając krany z wodą. W ten sposób już 14 dni po oswobodzeniu miasto Oliwa posiadało własną wodę.

Kartki żywnościowe wydane przez Tymczasowy Zarząd Miejski w Oliwie
zbiory Mirosława Piskorskiego

Kolejną nasza akcją było zorganizowanie prowizorycznego szpitala. Odnaleźliśmy lekarza niemieckiego, miał 84 lata. Po opróżnieniu kilku mieszkań i ustawieniu łóżek uruchomiliśmy tymczasowy szpital. Była to instytucja w tym czasie niezbędna, gdyż oczekujących pomocy lekarskiej było dużo. Po pewnym czasie zgłosił się lekarz polski Ob. Czerwiński, który podjął się pracy w tym prowizorycznym szpitalu.

ul. Obrońców Westerplatte 34

W dniu 18 kwietnia 1945 r. przeniosłem się z dość mocno prosperującego Urzędu Miejskiego w Oliwie do pracy w Milicji Obywatelskiej. Tam zatrudniony byłem do 30 października 1945 r. Od 1 listopada zacząłem pracę w nowo powstałej Gdańskiej Spółdzielni Spożywców. Od roku 1955 przeniosłem się do pracy w Pracowni Konserwacji Zabytków o tam zatrudniony byłem do 15 czerwca 1978 roku, do przejścia na emeryturę.

Władysław Janura

Gdańsk 8 marca 1985

Gdy Oliwa była miastem

 

 

?OLIVA, Georgstr. 24? - artykuł z czasopisma 30dni nr 7/8(33/34) lipiec/sierpień 2001 Autor: Grzegorz Fortuna   Ten dom stoi nieopodal placu targowego w Oliwie. Jest duży i masywny. Niewielkie zaokrąglenia murów od frontu po bokach, między którymi wyrasta wysunięta ściana i mansardowy, chyba nieco niesymetryczny, dach nadają mu pewne piętno indywidualności, nawet wśród tak przecież urozmaiconej architektury starej Oliwy.  Ktoś, kto całymi latami przechodzi obok, może zauważyć lub nie zauważyć małą tabliczkę z numerem 24, a pod nim charakterystyczną strzałkę, która ułatwia orientację przy poszukiwaniu innych domów. ul. Obrońców Westerplatte 24 Trudno powiedzieć, jakim cudem tabliczka ocalała przez ostatnie dziesięciolecia i stała się jedną z tych rzeczy, o których Stefan Chwin napisze, że zachowywały ?pra­wdziwy spokój",gdy ?w ciszy napełniającej miasto, odbywał się ostateczny sąd".Nie wiadomo, jakizbieg okoliczności spowodował, że pozostała na tej ścianie nawet wtedy,gdy na okolicznych domach zaniebieściło się od dużych tablic, zawieszonych przez pracowników od miejskiej gospodarki. W każdym razie wisi do dziś i zapewne dotrwa do chwili, gdy ulicę Bohaterów Westerplatte (a przy niej stoi) wypełni gustowny,czerwonawy bruk. Bo modernizacja ulicy przybliża się już do tej posesji. Obrońców Westerplatte 24, kiedyś Georgstrasse 24... Bardzo długo, a może na zawsze mogło to nic nie znaczyć. Po prostu, jeszcze jeden dom w podmiejskiej, spokojnej dzielnicy,obok którego w środę i sobotę spieszą na "duży" targ liczni mieszkańcy z Wita Stwosza, Kaprów, Derdowskiego czy Asnyka, a każdego dnia wczesnym popołudniem grupki licealistów z ?piątki" na Polankach zmierzają do najbliższego przystanku tramwajowego. I tak mogło pozostać, gdyby nie przypadek, odwieczny sprawca zamętu i chaosu, który tylko niekiedy prostuje myśli i ułatwia skojarzenia. ul. Obrońców Westerplatte Broszura jest zwyczajna, a właściwie wtedy musiała być zwyczajna. Trochę obca, bo po niemiecku, a do tego wypełniona czcionką o nieco wyszukanym kroju, jakby ktoś skrzyżował tak zwany gotyk z późną prowincjonalną secesją. Ta secesyjna maniera jest widoczna w zdobieniu na okładce, klimacie ilustracji, a nawet w obficie użytych ciężkich, grubych liniach, które mają mocno nierówne, postrzępione brzegi. Zeszytowy format i niemal standardowy tytuł, ?Luftkurort und Ostseebad Oliva bei Danzig", utrwalają wrażenie tamtej zwyczajności, odległej, bo - jeśli wierzyć odręcznemu dopiskowi -sprzed osiemdziesięciu pięciu lat. Ale broszury nie pochłonął żaden stos historii. A nie należała przecież do kategorii rzeczy, które mogły zachowywać ?prawdziwy spokój", ba, nie była nawet przedmiotem ?drobnym i łatwym do chwycenia w chwili ucieczki" (znów za Stefanem Chwinem). Przeciwnie, groziła jej każda najmniejsza iskra, a później najmniejszy choćby odruch uzasadninego plemiennego odwetu, by stała się podpałką w piecu na Grottgera, Miraua czy Armii Radzieckiej. Dziś leży spokojnie na stole, w pokoju, którego okna wychodzą na byłą Kronprinzalle. Wszystko zdaje się świadczyć, że w tym czasie, gdy maszyny pana Zerratha tłoczyły na jej stronach zawijane ?o", smukłe, prawie wyprostowane ?es", nie dające się opisać ?ef", w jakimś warsztacie przycinano deski, gładzono obłości blatu i kładziono prawdziwą politurę na stole, na którym ją położono. Można się spodziewać, że w tekście opisywane są uroki ?powietrznego" kurortu, je klimat i krajobraz, zabytki i historia, rzeczy znane w taki lub inny sposób z setek podobnych publikacji. Najciekawsze są ramki, a ówczesny marketing, które mają zachęcać l informować. Handel - czy ten najbardziej elegancki? - osiadł przy Rynku. Pod numerem szóstym, na parterze i pierwszym piętrze Julius Heimann oferował konfekcję damską, męską i dziecięcą, a po sąsiedzku, pod siódemką, Otto Neumann proponował kawę herbatę, artykuły kolonialne, też czekoladowy keks i rozmaite owoce. Stary Rynek Oliwski 3 - dawny hotel "Dwór Oliwski" Ale, jak to w kąpielisku, dominują anonse pensjonatów i hoteli przy Rynku 3 - ?Olivaer Hof" (...) z wygodnymi pokojami, a nawet dostawą do domu zamówionego piwa i wina za opłatą jednej marki. Dalej pensjonat ?Baldur" przy Leśnej pod dziesiątką, a przy Słonecznej pod szóstką ?Ritter" i ?Waldheim" pod piętnastką, na rogu Liczmańskiego. ul. Słoneczna 6 - dawny pensjonat "Rycerz" W tej okolicy jeszcze pensjonat M. Plewka. Do tego dochodzi Kurhaus, położony w lesie, z widokami na morze, oddalony o trzy minuty drogi od tramwaju elektrycznego, który zawiezie na plażę lub do Gdańska, a także ?Schweizerei Schwabental", gdzie polecają świeże mleko, masło, inne wyroby mleczne i karpie z własnego stawu. ul. Słoneczna 15 - dawny pensjonat "Leśny Dom" Niełatwo opanować pewną zadumę, gdy na kolejnej stronie pojawia się duża ramka z napisem ?Sparkasse". Minie kilkanaście lat, a siedziba tej, zacnej skądinąd, instytucji, przy Rynku pod osiemnastką, stanie się miejscem głośnego skandalu. Wypłynie przy tym sporo ówczesnych pieniędzy i dwa nazwiska: ostatniego burmistrza Oliwy Herberta Creutzberga i niejakiego Raubego. Ten pierwszy ujdzie sprawiedliwogci. ale ten drugi, który za pieniądze zgromadzone w Kasie prowadził ryzykowne operacje handlowe, między innymi importował angielską herbatę, odpowie przed sądem. Wcześniej zbiegnie do Francji, gdzie dosięgnie go deportacja. Jednak zdefraudowane czetrysta tysięcy guldenów przesądzi o tym, że Oliwa utraci swą administracyjną odrębność i włączona zostanie do Gdańska za cenę pokrycia niedoborów w jej Kasie Oszczędności. Stary Rynek Oliwski 18 - dawna Kasa Oszczędności Nieuchronnie nadchodzi moment, który wędrówce po kartach broszury przypisał przypadek, aby dać szansę skojarzeniu. Nieduży anons w górnym, prawym rogu strony jest skromny i nieagresywny: ?R. Bahl, akademisch gebildeter Maler, Oliva, Georgstr. 24". Nie ma cienia wątpliwości: adres odsyła do tego domu nieopodal placu targowego, na którym przetrwała niewielka biała tabliczka z czarnymi, dziś lekko zblakłymi cyframi. Rainhold Bahl, malarz z akademickim wykształceniem, nie był arcymistrzem swojej sztuki. Uczył się u Wilhelma Stryowskiego i w berlińskiej Akademii Sztuk Pięknych. Dobrym zwyczajem tamtego czasu studia uzupełnił podróżą po Włoszech i Francji. Był porządnym wyrobnikiem pędzla i palety, który nie stronił od przyjmowania zamówień na prace, podejmował się konserwacji obrazów i udzielał lekcji malarstwa, o czym informuje w swoim anonsie. Namalował tylko kilka portretów, więc zamówień nie było tak wiele, chyba, że zleceniodawcy ponad własne wizerunki przedkładali jego gdańskie scenki i pejzaże.  Prawie czterdzieści lat był nauczycielem przedmiotów artystycznych w Miejskiej Szkole Rzemieślniczej przy Wielkich Młynach, z czego może wynikać, że dorabiał na utrzymanie lub, po prostu, potrzebowałpretekstu, by z belferską regularnością wychodzić z pracowni, przecież trochę na uboczu, i młodym ludziom opowiadać o kontrastach barw, płynności linii na rysunku czy świetle na obrazie, które umiejętnie użyte zmienia kontury przedmiotów, klimat wnętrza, a nawet ciężką perspektywę ulicy. Biografowie i historycy nazywają Bahla malarzem motywów gdańskich. Rzeczywiście, wszystko, co po nim zostało wyrosł z tego miasta, które po swojemu budował pędzlem i farbami na płótnie i dykcie. W niedużej sali na drugim piętrze Muzeum Narodowego tam, gdzie wisi gdańskie malarstwo XIX czątków XX wieku, są czetry jego obrazy. Na dwóch jest Żuraw. Na tym młodszym, z 1943roku, ujęty szerzej, nawet z kawałkiem cyplaWyspy Spichrzów, na starszym z kilkoma kamienicami Długiego Pobrzeża. I zasadnicza różnica klimatu: późniejszy obraz malowny jest bardziej miękko, bardziej kolorowo i jakby bezkonturowe, wcześniejszy chce oddawać surową monumentalność budowli - jest jaśniejszy, prostszy, a przez to nieco płaski. W muzealnej sali najstarszy jest ?Wieczór na tarasie", namalowany w 1901 roku, gdy Bahl miał trzydzieści dwa lata. Można powiedzieć, że prawie nie ma na nim architektury, choć wyraźnie widać, że to przecież miejska ulica w chwili, gdy zapadł zmrok. Ale domy, stojące w zwartym szeregu, zamieniają się w ciemne, ciężkie, choć łagodnie spływające od góry kotary, wśród których przeziera okno tarasu, rozświetlone dwoma kulistymi lampionami. W tej odrobinie blasku majaczy jakaś postać. W muzeum obok obrazów Bahla wiszą obrazy innych malarzy tamtego czasu: Urtnowsłtiego,Hellingratha i Bendrata. Płótna Bahla są bardziej stonowane, czułe na cienie, wrażliwe. akwarela,papier, 16 x 24 cm (w świetle oprawy) sygn. l.d.: Bahl/Cannes.95  Kościółek św. Jakuba - grafika W. Buxensteina na skalę między ciemnością i jasnością, malowane tak, jakby artysta nie próbował niczego dodawać do zastanej rzeczywistości. Być może bardziej ufał dziewiętnastowiecznej solidności niż dwudziestowiecznym nowinkom. Ale ostateczne wrażenie jest takie: ci inni chcieli malować potęgę murów i malowali ją ostro i zdecydowanie, a Bahl nawet w korytarzu uilcy widział wnętrze, w którym się mieszka. To wrażenie utwierdzają reprodukcje zaginionych obrazów. Są, niestety, czarno-biale, więc trochę ślepe. Przedstawiają prace namalowane w 1943 roku, może w jednej serii z ?Żu­rawiem od strony Motławy", który wisi w muzeum, bo tam na sygnaturze widnieje ta sama data. Chlebnicka, Piwna, Karpia i kolejny, tym razem podmiejski taras... Znów delikatne światło, płynna - może bardziej niż kiedyś - łagodność. I detale: kataryniarz na Karpiej, pies przy nogach siedzącej na tarasie, czy anachro­niczne postaci i zaprzęg na Chlebnickiej. Jest rok 1943. Pod Stalingradem odwrócony został kierunek europejskiej nawałnicy, która od tej chwili ze wschodu przetoczy się na zachód. Bahl ma już siedemdziesiąt cztery lata. Więc może przeczucie, że trzeba przechować ukochane miasto jako impresję, chwilową grę odcieni i półtonów, pełną szczegółów z innej epoki. Na stole w pokoju, którego okna wychodzą na byłą Kronprinzalle leży obraz, a konserwator w świetle bezcieniowej lampy, z lupą w ręku, wykonuje rutynowe oględziny. Sygnatura nie budzi wątpliwości: z lekka kanciaste litery, tylko wersaliki, układają się w znany napis ?Rainhołd Bahl Danzig Oliva". I widok na płótnie typowy: ulica Mariacka z trudną do pomylenia wieżą Domu Przyrodników Tym razem w sygnaturze nie ma daty.  Nie wiadomo wiec. kiedy obraz opuścił pracownie przy Georgstrasse 24 którą od tego miejsca dzieli niewiele. Może było to w jakąś wrześniową sobotę, w piętnastym lub szesnastym roku. Nauczyciel rysunku i malarstwa Bahl, siwiejący pan pod pięćdziesiątkę (wydłużona twarz, zaczesany do góry, co odsłaniało jego coraz wyższe czoło, z białą przyciętą brodą i wąsami) był zadowolony z transakcji. Wyszedł z domu i skręcił w lewo, a na pierwszym skrzyżowaniu w prawo. Stąd już widział niedawno wzniesioną kamienicę przy Kronprinzalle. Wszedł na pierwsze piętro. Tu był zaproszony przez znajomego nauczyciela, a może miejscowego pastora. Usiedli przy kawie od Neumanna. Była wojna, ta pierwsza, ale gdzieś daleko. W ?Schwabental" podawali jeszcze karpie z własnego stawu, a od Hinzmanna z Oliwskiego Dworu roznosili zamówione piwo i wino za opłatą jednej marki. W pewnej chwili Bahl podszedł do komody i wziął do ręki broszurę o Oliwie, ale przeglądając nic nie powiedział powiedział grafikach Buxensteina i Zerratha. Nie pochwalił się nawet swoim anonsem. Kiedy wyszli na balkon, nie widzieli jeszcze dorodnych lip, które rosną przy Wita Stwosza, ani wieży kościoła przy Leśnej. To wszystko będzie później. Jeśli rozmawiali o wojnie, to pewnie darowali sobie narzekanie na drożyznę i niedostatki. W piętnastym Bahl mógł się zastanawiać, co są warte akwarele, którymi Berthold Hellingrath ozdobił dyplom honorowego obywatela wręczony feldmarszałkowi Mackensenowi, a w szesnastym pastor mógł się podśmiewać z nowinki, jaką szykowali katolicy: na Boże Narodzenie w kościele poklasztornym miało działać elektryczne oświetlenie. Ale nieważne są słowa, które padają w tym bladym obrazie wyobraźni. Ważne jest, że za sprawą tabliczki na ścianie i okolicznościowej broszury obaj panowie uczestniczą w przedziwnej jedności miejsca i czasu: to wszysto wydarzyło się lub mogło się wydarzyć w tym zakątku. Bez poczucia takiej jedności nie można być naprawdę u siebie. fotografie współczesnej Oliwy: Tomasz Strug Podziękowania dla redakcji za udostępnienie artykułu.

Wspomnienia z oliwskiej części Forum Danzig Gdańsk.
Tytuł oryginalny: Das Tiergehege in Freudental. Aus ?Unser Danzig?, Nr.12 vom Dezember 1954

 

Poniżej kilka wyjatków z listów czytelników:

[?] Wspaniałe było to, że kiedy jechaliśmy z rodzicami, w niedzielę, na wiosnę, lato czy jesień, linią nr 2 z Wrzeszcza do ul. Abrahama i następnie przy zakładzie wodociągowym, w rodzinnych stronach mojej matki, przechodziliśmy przez las. Potem czas upływał nam na dyskusji przy kawie czy iść do Doliny Szwabego czy Doliny Radości. I wtedy obierałam już dokładną drogę do Doliny Radości, gdyż właśnie moja największą miłością były małpy i szopy.

Przed żubrem, którego pokazuje obrazek, miałam respekt. Za to kaczki na stawie mogłam, z ogrodu i domku leśniczego, obserwować godzinami. Dzieliłam się nawet z nimi i łabędziami kawałkiem ciasta. Dla jeleni i dzików zbierałam zawsze kasztany i żołędzie. Przy wybiegu dla wilków przechodziłam niezbyt chętnie, i właśnie niedawno opowiadałam mojemu mężowi o ucieczce wilków, która wywoływała zdenerwowanie nie tylko u naszych dzieci. (?) 
My staliśmy z zachwytem przy małpach i karmiliśmy je orzechami ziemnymi lub chlebem, który wzięliśmy ze sobą na długą drogę wraz ze sporą porcją ciasta.?

[?] ?Cieszyłam się, kiedy widziałam małe zdjęcie z Doliny Radości. Pokazywało ono stado byków i bizonów, które swego czasu Pan Pikuritz (Sopot) ofiarował Towarzystwu Dzikich Ogrodów. Kiedy myślę o tym, jak ten miły, mały, dziki ogród się narodził to  się uśmiecham. 
Czytałam pewnego wieczoru gazetę, w której było napisane, że w gdańskiej rzeźni i oborze parka zwierzyny płowej zostanie sprzedana w drodze licytacji. Wiem, że żyły wcześniej w Parku Kuźniczki we Wrzeszczu. Pokazałam to mojemu mężowi, który natychmiast powiedział: ?Muszę porozmawiać z osobami z Organizacji Ochrony Dzikich Zwierząt, nie może tak być, że te biedne zwierzęta, zostaną przez kogoś kupione i zabite tylko po to, by sprzedać ich mięso.?

ze zbiorów Piotra Leżyńskiego

I tak się stało, mój mąż rozmawiał także z Panem Kamin, dzierżawcą domku leśniczego Doliny Radości, że to on powinien zadbać o ogrodzenie terenu,  by zwierzyna płowna mogła swobodnie poruszać się jak na wolności. Pan Kamin szybko uświadomił sobie, że to tylko korzyść dla niego, gdyż było to atrakcją dla wielu turystów. Z casem powiększało się pogłowie dziczyzny.

ze zbiorów Piotra Leżyńskiego

Doszła do tego parka danieli, która się szybko zaaklimatyzowała. Wrocławskie Zoo ufundowało dwa wilki (które później uciekły, poniewać stróże zostawili otwartą bramę). Niektóre z dzikich zwierząt  również omal nie pouciekały. Pan Nadleśniczy Nikolai i generał Feldkeller oraz Oliwa, sprzyjały mojemu mężowi w pięknej, pouczającej pracy.

To wszystko działo się dawno temu, mój mąż, Otto Petruß, dyrektor Fabryki Wagonów Gdańsk, zmarł w 1935 r. w ojczyźnie. Czy Ekscelencja Feldkeller i nadleśniczy Nikolai są jeszcze przy życiu, nie wiem. Oni mogliby potwierdzić moje wypowiedzi. W każdym razie Towarzystwo Dzikich Ogrodów zostało założone, zatrudniało i opłacało strażników, których głównym zadaniem było karmienie zwierząt oraz pilnowanie wybiegu i ogrodzenia.

Gdy z mężem i synem jechaliśmy do Doliny Radości, brałam zawsze ze sobą przysmaki. Kiedy bizon nefryt (mój mąż zawsze chciał mieć żubra, ale tego nie było łatwo zdobyć) daleko w swojej zagrodzie bawił się i ja zawołałam ?Jacki, Jacki, Galopp?. Wydawał wtedy z siebie głęboki chrząkający dźwięk i galopował do mnie a potem brał buraki i ziemniaki. Swoim czarnym pyskiem i nie mniej czarnym językiem jadł z mojej dłoni.

Zima 1927/28. Ze zbiorów  Piotra Leżyńskiego

[?] Szczególnie miło wspominam wspaniałe wypady szkolne i wycieczki do niezwykle popularnego domku leśniczego Doliny Radości. Nie było wtedy prawie żadnej klasy, która by nie miała wycieczki do Doliny Radości.

W latach 1928-1934 uczęszczałem do szkoły chłopięcej i w każdej klasie, raz w roku, mieliśmy wycieczkę do domku leśniczego Doliny Radości. Jedna z nich zapadła mi w pamięci szczególnie głęboko. Było to, jak sądzę, w zimę 1933/34. Syn właściciela znanej w Gdańsku firmy spedycyjnej Laubrinus na ul. Rzeźnickiej uczęszczał również do naszej szkoły. Od niego wynajęliśmy na naszą szkolną wycieczkę dwa piękne konie, które były pielęgnowane przez woźnicę. Około 15 sanek powiązanych ze sobą jedna za drugą jechało z wielkim ?halo? przez Oliwę aż do Doliny Radości. Po drodze niektórzy urządzali sobie bitwę na śnieżki.

Talerz z gospody w leśniczówce

W gospodzie dostaliśmy na wzmocnienie i rozgrzanie placki ziemniaczane, ciepłe mleko lub poncz. Jeszcze żyje kilku ówczesnych klasowych druhów, którzy przeżyli tą wspaniałą wyprawę.?

Tłumaczenie: Stella Wawrzyniak

O zoo, lesniczówce i gospodzie pisze również Gunther Grass w "Psich Latach".
Fragment:

Tulla i ja, kiedy między Bożym Narodzeniem a Nowym Rokiem nasze rodziny wybrały się na spacer do Lasu Oliwskiego, rozglądaliśmy się za Eddim Amselem, ale on bawił gdzieś indziej, nie było go w Dolinie Radości. Piliśmy tam kawę z mlekiem i jedliśmy placki ziemniaczane pod jelenimi rogami. W zwierzyńcu niewiele się działo, gdyż przy mroźnej pogodzie małpy trzymano w ciepłej piwnicy leśniczówki. Nie powinniśmy byli zabierać Harrasa. Ale mój ojciec, stolarz, powiedział: ? Pies musi się wybiegać.
Dolina Radości była ulubionym celem wycieczek. Dojechaliśmy dwójką do przystanku Pokojowa (ul. Abrahama) i poszliśmy przez las, między czerwono oznakowanymi drzewami, aż otworzyła się przed nami dolina ukazując leśniczówkę i zwierzyniec. Mój ojciec jako stolarz nie mógł spojrzeć na dorodne drzewo, czy to buk, czy sosnę, nie szacując jego użytkowej wartości w metrach sześciennych. Dlatego moja matka, uważająca przyrodę, a więc i drzewa, przede wszystkim za ozdobę świata, była w złym humorze, który przeszedł jej dopiero przy plackach ziemniaczanych i kawie z mlekiem.

Pan Kamin, dzierżawca leśniczówki i gospody, usiadł między Augustem Pokriefke a moją matką. Zawsze, ilekroć przychodzili goście, opowiadał historię powstania zwierzyńca. Toteż Tulla i ja usłyszeliśmy po raz dziesiąty, że niejaki pan Pikuritz z Sopotu podarował bizona. Zwierzyniec jednak zaczął się nie od bizona, lecz od parki saren, ufundowanej przez dyrektora fabryki wagonów. Potem przybyły dziki i daniele. Ten ofiarował małpę, tamten dwie. Nadleśniczy Nikolai postarał się o lisy i bobry. Konsul kanadyjski dostarczył obydwa szopy. A wilki? Kto podarował wilki? Wilki, które później uciekły, rozszarpały dziecko zbierające jagody i zastrzelone trafiły do gazet. Kto podarował wilki?


Zanim pan Kamin zdąży wyjawić, że to wrocławskie Zoo podarowało zwierzyńcowi w Dolinie Radości oba wilki, wychodzimy z Harrasem na dwór. Koło Jacka, bizona. Wokół zamarzniętego stawu. Kasztany i żołędzie dla dzików. Krótkie oszczekanie lisów. Wybieg dla wilków okratowany. Harras skamieniały. Wilki za żelaznymi prętami bez wytchnienia. Dłuższy krok niż u Harrasa. Za to podpiersie nie tak głęboko wykształcone, brak zaznaczonej bruzdy czołowej, oczy osadzone skośnie, mniejsze, bardziej osłonięte. Głowa w sumie bardziej masywna, tułów beczkowaty, niższy w kłębie niż u Harrasa, sierść twardowłosa, jasnoszara, czarno podpalana na żółtym podszerstku. Harras skamle ochryple. Wilki kłusują bez wytchnienia. Pewnego dnia dozorca zapomni zamknąć kratę... Śnieg z jodeł spada płatami. Wilki za prętami na moment nieruchomieją: sześcioro oczu, wargi drżą. Po trzykroć marszczą się grzbiety nosów. Oddech paruje z pysków. Szare wilki ? czarny owczarek. Czerń jako rezultat konsekwentnej hodowli. Przesycenie komórek pigmentowych od Perkuna przez Sentę i Pluta po Harrasa z młyna Luizy daje naszemu psu twardowłosa, niepodpalaną, wolną od nalotów i znakowań czerń. I już mój ojciec gwiżdże, a August Pokriefke klaszcze w dłonie. Rodzina Tulli i moi rodzice stoją w zimowych paltach przed leśniczówką. Wilki kłusujące bez wytchnienia zostają w tyle. Lecz dla nas i dla Harrasa niedzielny spacer jeszcze się nie kończy. Każdy czuje w ustach smak placków ziemniaczanych.

Tyle o tym miejscu pisze noblista z Wrzeszcza.
Po wojnie w budynku znalazło swoją siedziebę Nadleśnictwo Oliwa. Obecnie znajdują się tam mieszkania prywatne.

Tomasz Strug

 

 

 

 

 

 

 

"Jak leśnik Danz podpisał się na drzewach"

 

W 1896 roku leśnik Hubert Danz, opiekujący się Doliną Radości, postanowił pozostawić w ukochanym przez siebie miejscu niezwykłą pamiątkę. 112 lat później na jej ślad natrafili badacze dawnych dziejów Gdańska.

 

Wspomnienia z oliwskiej części Forum Danzig Gdańsk.
Tytuł oryginalny:"Oase Freudental" Von Dr. Ernst - Hubert Gallasch
Aus "Unser Danzig", 1951, Heft Nr.7, vom Juli 1951, Seite 8

Któżby jeszcze nie znał tej drogi prowadzącej z Oliwy? Przez Dolinę Powagi, wzdłuż Zamku Mormonów, kuźni wodnych i Kleverberg (Vierkleverberg – Wzgórze Konik).