Jak nie należy poprawiać natury: Sprzeciw wobec budowy dużego zbiornika retencyjnego w dolinie Potoku Oliwskiego w Lasach Oliwskich w Gdańsku

Władze Miasta Gdańska planują budowę dużego zbiornika retencyjnego (nr 16) w Dolinie Potoku Oliwskiego (pojemność powodziowa 55 000m3). Jego powstanie jest niezgodne ze współczesną wiedzą i trendami w dziedzinie hydrologii. Takie postępowanie należy uznać za szkodliwe i niekorzystne dla Gdańska, jego mieszkańców oraz przyrody Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Zamierzenie jakim jest budowa dużego zbiornika retencyjnego w dolinie Potoku Oliwskiego nie przybliży do realizacji celu jakim jest zmniejszenie zagrożenia powodziowego dla Gdańska, tylko spowoduje zniszczenie przyrody oraz kuriozalnie zwiększy zagrożenie powodziowe w mieście, w przypadku awarii. Lokalizację planowanego zbiornika przedstawia rysunek nr 1.

Rysunek nr 1. Lokalizacja planowanego zbiornika retencyjnego nr 16 oraz kanału ulgi – opracowano na podstawie dokumentacji z http://www.drmg.gdansk.pl/pokaz_ogloszenie.php?ogloszenie_id=5255

Właściwym rozwiązaniem dotyczącym retencji górnej części zlewni Potoku Oliwskiego jest przeprowadzenie działań złożonych, opartych o rozwiązania lokalne, które opisujemy w dalszej części artykułu.
Podstawowe argumenty, które przemawiają za naszą negatywną oceną podjętych przez Miasto działań i ich późniejszych skutków przedstawiono poniżej.
1. Budowa dużego, sztucznego zbiornika retencyjnego z kanałem ulgi w dolinie Potoku Oliwskiego spowoduje powstanie zagrożenia dla mieszkańców w przypadku jego awarii – podobne awarie takie miały już miejsce w latach ubiegłych – patrz zbiorniki Nowiec II czy Subisława zniszczone w lipcu 2016 rok.
2. Regulacja hydrotechniczna cieku w zakresie przedstawionym przez Dyrekcję Rozbudowy Miasta Gdańska w opisie przedmiotu zamówienia ( http://www.drmg.gdansk.pl/pokaz_ogloszenie.php… ) i powiązana z tym wycinka drzew w obszarze dna doliny Potoku Oliwskiego to działanie szkodliwe, prowadzące do przyspieszenia spływu wód burzowych i nasilenia i tak już zawansowanej erozji gruntów w dnie doliny cieku. Skutki erozji i wycinki w dolinie w latach ubiegłych przedstawiają zdjęcia nr 2,3,4.

Rysunek nr 2 Bardzo niekorzystne wycinki starodrzewia o dużych, szerokich koronach, rosnących w dnie doliny Potoku Oliwskiego w 2016r

Rysunek nr 3 Erozja cieków leśnych wywołana brakiem retencji w obszarach zabudowanych Gdańska – Złotej Karczmy i Matarni.

Rysunek nr 4 Erozja cieków leśnych wywołana brakiem retencji w obszarach zabudowanych Gdańska – Złotej Karczmy i Matarni.

3. Budowa dużego zbiornika retencyjnego, niezależnie suchego, czy mokrego, zniszczy przyrodę doliny – jej bioróżnorodność, hydrofilne siedliska w dnie doliny – las łęgowy, łąki podmokłe oraz siedliska źródliskowe, a także stanowiska chronionych gatunków roślin w tym m.in. Pleurospermum austriacum i Polemonium coerulum. Ponadto nieodwracalnie zmieni krajobraz. Powyższa szkoda w środowisku spowodowana będzie zmianą stosunków wodnych: powstaniem koniecznych obwałowań, regulacją i umocnieniem koryta, wzmacnianiem i wymianą gruntu rodzimego, powstaniem nowych betonowych konstrukcji hydrotechnicznych, palisad, wierceniami, czy powstaniem dróg dojazdowych i technicznych. Krajobraz po wykonaniu takich budowli przedstawiają rysunki nr 5,6,7,8.

Rysunek nr 5 Szpecąca krajobraz historyczna budowla hydrotechniczna retencji wód (Nadleśnictwo Lądek-Zdrój).

Rysunek nr 6 Zniszczenie odcinka rzeki Morawy w pobliżu suchego zbiornika zaporowego Stronie Śląskie

4. Budowa dużego zbiornika retencyjnego w planowanym miejscu Potoku Oliwskiego, czyli działanie prowadzące do zbierania wód burzowych daleko poniżej miejsc ich powstawania, w powiązaniu z brakiem rozwiązań lokalnych i brakiem gromadzenia wód w miejscu ich powstawania w połączeniu z zabudową nad Obwodnicą doprowadzi do kumulacji oddziaływań. Wody gruntowe w części zlewni leśnej TPK ulegną znacznemu obniżeniu oraz lokalne źródliska i wysięki wód gruntowych na terenie Lasów Oliwskich wyschną. Powstanie takiego układu doprowadzi do degradacji przyrodniczej w znacznej skali i uszczuplenia produkcji leśnej – woda na potrzeby lasu dostarczana z gruntu utrzymuje się przez cały rok lub we większej części roku, a nie tylko w okresie opadów i zaraz po nich.
5. Budowa dużych zbiorników retencyjnych to działanie wbrew adaptacji do zmian klimatu. Zbiorniki takie emitują znaczne ilości gazów cieplarnianych (https://www.researchgate.net/…/320578817_How_Green_is_%27Gr…) (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4317518/)
(https://www.researchgate.net/…/256304070_EMISSION_OF_METHAN…)
6. Budowa zbiorczych rozwiązań retencji, to działanie przestarzałe i myślenie sprzed pół wieku, bowiem z przyrodą trzeba współdziałać i ją naśladować, a nie z nią walczyć.
7. Każde, w takiej skali, działanie ingerujące w lokalne uwarunkowania przyrodnicze jak i historyczne doliny Potoku Oliwskiego będzie miało brzemienny, wieloletni skutek w postaci koniecznych ciągłych dalszych regulacji, prac utrzymaniowych i prac hydrotechnicznych – w konsekwencji całkowicie degradując lokalną przyrodę, w tym krajobraz – wprowadzając jego zmiany, czy wreszcie emitując dodatkowy hałas i emisję zanieczyszczeń do środowiska – co w lokalnej skali doliny należy uznać za niedopuszczalne. 
8. Eksploatacja zbiornika retencyjnego i jego awarie to kolejne koszty na jego utrzymanie przez następne lata – gdzie to my, mieszkańcy Gdańska za to zapłacimy!

Ponadto należy zauważyć, że budowa w planowanym zakresie jest niezgodna z rekomendacjami Panelu Obywatelskiego czyli wbrew wypracowanemu stanowisku mieszkańców – patrz pkt. 9 ( http://www.gdansk.pl/…/REKOMENDACJE-PANELISTEK-I-PANELISTOW…). Modernizacja istniejących zbiorników czy odtworzenie historycznych zbiorników nie oznacza budowy wielokrotnie większego, nowego, dużego zbiornika i dodatkowo jest sprzeczne z ustaleniami z pkt. 1 i 6. W ramach rekomendacji wskazano szereg działań retencyjnych właśnie po to aby ograniczyć możliwość budowy rozwiązań centralizujących system przeciwpowodziowy. Działania mają być zatem równoważne i się wzajemnie uzupełniać, a nie być dominujące i godzące w lokalną przyrodę.

W związku z planami Miasta należy wskazać inne sposoby zagospodarowania wód z opadów burzowych w tej części zlewni. Nie znajdujemy podstaw do skupiania wszystkich wód opadowych z górnej części zlewni w jednym zbiorniku. Nie jest zasadne wywoływanie erozyjnych, tranzytowych przepływów burzowych z obszarów zabudowanych przez tereny leśne. Właściwe jest, natomiast, rozdzielenie wód na wielokrotnie mniejsze zbiorniki retencyjne w całej zlewni oraz inne rodzaje retencji wskazane poniżej. Skutki dla środowiska wówczas będą minimalne, a w niektórych przypadkach wręcz pozytywne (lokalna retencja wody), a zagrożenie poważną awarią będzie znikome. Na rysunku nr 9 przedstawiono lokalizację proponowanych rozwiązań, a w dalszej części opracowania przedstawiono ich opis.

Rysunek nr 7 Zniszczenie przyrody, w tym krajobrazu – zbiornik zaporowy Stronie Śląskie

Proponujemy:
1. Wykonanie retencji wód w miejscach ich powstania tj.:
a. Zatrzymanie gwałtownych odpływów burzowych na linii Obwodnicy – proponujemy wykonanie zbiornika lub rowo-zbiornika na Potoku Oliwskim tuż powyżej Obwodnicy (na wysokości ogródków działkowych) – co przeciwdziała erozji przez takie odpływy powodowane i zatrzyma jak najwięcej wód w miejscach początkowego kształtowania odpływów burzowych.
b. Zatrzymanie wód opadowych na terenach inwestycyjnych –zastosowanie błękitno-zielonej infrastruktury poprzez wykonywanie chłonnych zbiorników podziemnych pod parkingami, odstojników wód deszczowych przy parkingach, studni oraz niecek chłonnych na obszarach o podłożu przepuszczalnym powyżej Obwodnicy, zielonych dachów, rowów chłonnych, ogrodów deszczowych, obniżonych terenów zielonych względem układu pieszo-jezdnego itd.
c. Budowę małych zagłębień ewapotranspiracyjnych i zbiorników ewaporacyjnych (odparowujących).
d. Zatrzymanie gwałtownych odpływów z Obwodnicy na jej terenie – przy węźle Osowa np. poprzez wybudowanie zbiornika podziemnego.
2. Dla dopływu Potoku Oliwskiego jakim jest Potok Zajączkowski opracowanie i wdrożenie mikroretencji w obszarze przylegającym do Traktu Węglowego poprzez wykonanie mokrych lub okresowych „kałuż retencyjnych” w obniżeniach dna doliny lub starorzeczach. Rozwiązania takie są już w Polsce wdrażane co przedstawiają rysunki nr 10 i 11.
3. Odtworzenie i modernizację niewielkich zbiorników wodnych (np. działka nr 2/9 obręb 009 oraz dz. nr 126 obręb 009) w obszarze widniejącym na mapach historycznych (patrz: http://amzpbig.com/maps/025_TK25/1677_Danzig_1918.jpg), których pojemność powodziową należy przewidzieć na maksymalnie 5 tyś. m3 każdy. Współrzędne przykładowych zbiorników (WGS84): 54.392502, 18.514977 oraz 54.395206, 18.517228. Zbiorniki widoczne są na mapach historycznych – patrz rysunek nr 12.
4. Odtworzenie jak największej ilości historycznych, niewielkich piętrzeń na Potoku Oliwskim, których usytuowanie widoczne jest do chwili obecnej np. (WGS84) 54.384409, 18.511149. Na rysunku nr 12 –pierwsze wskazanie strzałką od dołu, widoczny jest zbiornik, który istniał nad zniszczonym urządzeniem hydrotechnicznym widocznym na rysunku nr 13. 
5. Zastosowanie elementów retencji górskiej w zlewni leśnej Potoku Oliwskiego. Jej elementy z powodzeniem można wykorzystać do spłaszczenia fali wezbraniowej w lasach trójmiejskich poprzez zastosowanie rozwiązań indywidualnych takich jak:
a. Wykonanie przekosów na drogach uniemożliwiających powstawanie gwałtownych odpływów wód burzowych z dróg leśnych czy szlaków zrywkowych,
b. Wykonanie obiektów retencji poprzez niewielkie przewałowania/podwyższenia (do 0,5m) na końcu (na zamknięciu) „suchych” dolin leśnych (w sumie kilkadziesiąt dolin). Jedną z dogodnych, potencjalnych lokalizacji przedstawiono na rysunku nr 14.
c. Wykonanie niewielkich przegród piętrzących z materiałów naturalnych – znajdujących się w tychże dolinach tj. kamienie, drewno, glina uniemożliwiających gwałtowny odpływ wód po deszczach nawalnych (patrz rysunki nr 15 i 16), gdzie najdogodniejsze są miejsca dróg leśnych przecinających w poprzek doliny (ok. 17 dolin). Na rysunku nr 17 przedstawiono przykładowe przegrody.
d. wykonanie mokrych lub okresowych „kałuż retencyjnych” za odpływami w strefach źródliskowych. Przykładowe rozwiązania wskazano na rysunkach nr 10 i 11.
Ponadto działania jakie powinien podjąć magistrat to:
6. Jako Gospodarz Miasta przeprowadzenie skutecznej kampanii politycznej mającej na celu maksymalne ograniczenie wycinek lasów pełniących funkcję wodochronną na terenie Gdańska!
7. Koordynację z Nadleśnictwem Gdańsk i opracowanie programu mikroretencji z terenu lasów i opracowanie wytycznych dla leśników w zakresie zrównoważonej rębni co najmniej w miejscach powstawania gwałtownych odpływów tj. w miejscach o największym nachyleniu, położonych na terenach gliniastych.
8. Przeprowadzenie cyklu szkoleń i warsztatów dla leśników w zakresie dobrych praktyk dotyczących ograniczenia odpływów burzowych i zapobiegania erozji gruntu.
9. Zmianę MPZP w Obszarze Zlewni Potoku Oliwskiego z wprowadzeniem ustaleń wynikających z m.in. projektu studium zagospodarowania przestrzennego – patrz str. 286 tj. – wprowadzenie rygoru stałej lub całkowitej redukcji wód opadowych w obszarach zabudowanych lub zabudowywanych. Mimo rekomendacji nr 7 Panelu Obywatelskiego dotyczącego zmian MPZP górnego tarasu do dnia dzisiejszego żadnych zmian nie wprowadzono.

Rysunek nr 9 Proponowana lokalizacja rozwiązań retencji wód z części zlewni Potoku Oliwskiego.

Rysunek nr 10 Niewielkie „kałuże retencyjne” gromadzące wody w czasie wezbrań (Nadleśnictwo Lądek-Zdrój).

Podsumowując.
Za błędne należy uznać myślenie o stosunkach wodnych w obszarze lasów i ujmowaniu wód opadowych daleko poniżej miejsc generowania odpływów. Planowane działania Gdańskich Wód i Dyrekcji Rozbudowy Miasta Gdańska doprowadzą do nieodwracalnego zniszczenia przyrody doliny Potoku Oliwskiego i nie są ani właściwym, ani optymalnym rozwiązaniem mającym doprowadzić do ograniczenia zagrożenia powodziowego dla Miasta. Próba zainicjowania procesu inwestycyjnego poprzez zlecenie opracowania koncepcji godzi w interesy mieszkańców Gdańska i może mieć zatem podłoże albo wynikające z niewiedzy (obliczenia wykonane bez uwzględnienia uwarunkowań hydrologicznych zlewni i całkowite pominięcie aspektu przyrodniczego planowanej inwestycji), albo jest próbą realizacji własnych partykularnych interesów, których przyczyn nie znamy.
Należy więc bezwarunkowo wycofać się z przetargu dot. opracowania koncepcji programowo-przestrzennej dla zadania pn.: Budowa zbiornika retencyjnego nr 16 i przebudowa zbiornika nr 15, na Potoku Oliwskim w Dolinie Radości w Gdańsku”, która będzie istotnym błędem w zakresie myślenia o wodzie i kształtowania polityki przestrzennej w Gdańsku. 
Przedstawione warianty w specyfikacji przetargu
( http://www.drmg.gdansk.pl/pokaz_ogloszenie.php… )
nie dają możliwości zaproponowania przez potencjalnego, przyszłego wykonawcę innych rozwiązań niż budowa zbiornika nr 16, a którą to budowę nawet bez prowadzenia szczegółowych analiz można uznać za wieloaspektowe zagrożenie.
Opracowanie koncepcji stanowić będzie przyczynek do przyszłego projektu budowlanego i prób zniszczenia tak cennego dla Gdańszczan obszaru, bez możliwości jakiejkolwiek kompensacji! 
Raz wydane pieniądze będą podstawą do dalszego, bezmyślnego dążenia do realizacji projektu.
Sporządzenie raportu OOŚ tylko dla wariantów Inwestora, dla tak cennego obszaru w ciągu 2 miesięcy od uzyskania jego zakresu (czytaj SIWZ) jest z góry skazane na porażkę, bowiem badanie niniejszego obszaru należy wykonać w szerokim aspekcie przyrodniczym gdzie metodyki prac badawczych na tak krótki termin nie pozwalają. Sporządzenie projektu bez wykonania modelowania hydrogeologicznego jest niewłaściwe, ale już dzisiaj należy przypuszczać, że wyniki takiego modelowania wykazałaby dalekosiężne negatywne skutki dot. zmian stosunków wodnych, a tym samym dla przyrody.
Przeprowadzona wizja terenowa w Nadleśnictwie Lądek-Zdrój w lutym bieżącego roku doprowadziła nas do konkluzji, że zastosowane rozwiązania retencji górskiej mogą być z powodzeniem zaadaptowane na potrzeby mikroretencji w obszarze zlewni potoków w Gdańsku.

Pomorskie Towarzystwo 
Hydrologiczno-Przyrodnicze

>>>> zobacz więcej zdjęć

Rysunek nr 11 Niewielkie „kałuże retencyjne” gromadzące wody w czasie wezbrań (Nadleśnictwo Lądek-Zdrój).