W domu przy ul. Grottgera 9 od 1945 roku mieszkał dr Marian Pelczar, historyk, pedagog, pierwszy powojenny dyrektor Biblioteki Gdańskiej. Człowiek, który po pożodze wojennej zabezpieczał zbiory, gromadził rozproszony księgozbiór i nadał bibliotece ogromną rangę naukową.

Z wnioskiem o upamiętnienie miejsca, w którym mieszkał Marian Pelczar zwróciła się do Urzędu Miejskiego Fundacja Wspólnota Gdańska.

– Marian Pelczar to człowiek, w którego biografii obecny jest Gdańsk zarówno przed, jak i powojenny.  Pracował tu w czasach Wolnego Miasta, by powrócić pod koniec wojny do jeszcze płonącego miasta. Przydzielono mu zadanie odnalezienia i zabezpieczenia wszelkich zbiorów archiwalnych i bibliotecznych. Wiele bezcennych druków i dokumentów ocalało tylko dzięki jego wielkiemu zaangażowaniu. Był organizatorem i dyrektorem Biblioteki Miejskiej w Gdańsku (od 1945 r.), obecnie Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk do 1973 roku. W latach 1948–1958 i 1962–1968 pracował jako wykładowca Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Gdańsku (obecnie Uniwersytet Gdański). Napisał ponad 80 rozpraw i studiów dotyczących dziejów Pomorza oraz Gdańska – czytamy we wniosku.

Uroczyste odsłonięcie tablicy odbyło się 20 kwietnia po godz. 17.00. Uroczystość prowadził Andrzej Stelmasiewicz, radny miasta Gdańska, inicjator projektu z ramienia Fundacji Wspólnota Gdańska. Przemawiała Monika Chabior, zastępczyni prezydenta ds. rozwoju społecznego i równego traktowania oraz dr Anna Walczak, obecna dyrektorka Biblioteki Gdańskiej PAN. 

Wiele ciekawych opowieści przytaczała dr Maria Pelczar, córka Mariana Pelczara, dyrektorka Biblioteki Gdańskiej PAN w latach 1998-2009.

– Razem z moim nieżyjącym już bratem, przez kilkadziesiąt lat, traktowaliśmy bibliotekę jako nasz drugi dom. A nieraz mówiło się, że to nasz pierwszy dom. Bo moi rodzice spędzali więcej czasu, w ciągu doby, w bibliotece niż w domu, zwłaszcza w pierwszych latach. My się tam z moim bratem właściwie wychowywaliśmy, wbrew obecnym przepisom. My się tam bawiliśmy w chowanego (…) Rodzina biblioteczna była naprawdę rodziną. Nie było spraw, które kogoś z nas by nie obchodziły, jeśli dotyczyły któregoś z pracowników. Wszyscy pracowali tyle, ile mogli i chcieli, a niekoniecznie było to 8 godzin. Nieraz pracowali o wiele dłużej. Przykładowo, zdarzyła się kiedyś taka sytuacja, że tuż przed zamknięciem biblioteki okazało się, że przecieka dach. Jedna z pracownic stwierdziła, że trzeba przenieść wszystkie książki z ostatniego piętra, by w razie deszczu nie zalało ich. Cały zespół został po godzinach, choć mój tata wcale tego od nich nie oczekiwał – opowiadała Maria Pelczar.

Tablice pamięci i wdzięczności

Zawieszenie tablicy na kamienicy było możliwe dziki zgodzie jej obecnych mieszkańców. Tablice pamiątkowe to projekt realizowany przez miasto. Założeniem inicjatywy jest umieszczanie w przestrzeni Gdańska spójnych wizualnie oznaczeń w celu upowszechniania wśród mieszkańców i turystów wiedzy o miejscach związanych z wydarzeniami i osobami ważnymi dla historii kraju i regionu. System tablic pamiątkowych zainicjowany został w czerwcu 2018 roku. Tablica upamiętniająca Mariana Pelczara będzie 28. z cyklu. Połowa z nich znajduje się w Oliwie!

Wystawa o życiu i dorobku Mariana Pelczara

W nowym gmachu PAN Biblioteki Gdańskiej przy ul. Wałowej 24 można oglądać wystawę pt. „Marian Pelczar i jego Gdańsk”.  Znajdują się na niej pamiątki rodzinne, fragmenty niepublikowanych wspomnień, dokumenty osobiste, w tym: dyplom doktorski (1929), legitymacje, fotografie ze zbiorów rodzinnych, dokumenty harcerskie, pierwsze wydanie Polskiego Gdańska, dokumenty dotyczące rewindykacji zbiorów, przepustkę wstępu na teren Polskiego Radia (z 1945 r.), gdzie w latach 1945-1946 wygłaszał pogadanki dotyczące dziejów Gdańska, a także niektóre z przyznanych mu orderów, odznaczeń i medali.

Wystawę „Marian Pelczar i jego Gdańsk” można oglądać do 2 czerwca, w godzinach pracy biblioteki: pon., wt., czw., 9.00-19.00, śr, pt. sob. 9.00-15.00.

Marian Pelczar (1905–1983)

Marian Pelczar urodził się 22 marca 1905 r. w Nowym Sączu (Małopolskie), ale to z Gdańskiem związał swoje życie. Pierwszy raz przyjechał tu w 1934 r. jako nauczyciel Polskich Szkół Handlowych Macierzy Szkolnej w Wolnym Mieście Gdańsku. Obowiązki nauczycielskie łączył z aktywnym udziałem w życiu naukowym i społecznym. W mieście nad Motławą przebywał do 1939 r. Podczas okupacji, wraz z żoną Marią Pelczarową, brał udział w tajnym nauczaniu na terenie Okręgu Szkolnego Krakowskiego. Równocześnie pracował nad monografią historyczną Gdańska wierząc, że po wojnie miasto będzie znowu należało do Polski. “Polski Gdańsk” został wydany w 1947 r., jako jedna z pierwszych książek opublikowanych w powojennym Gdańsku.

W styczniu 1945 r. Marian Pelczar wszedł w skład siedmioosobowej Grupy Operacyjnej ministerstwa oświaty, która otrzymała zadanie zabezpieczenia w Gdańsku mienia naukowego, kulturalnego i szkolnego. Powierzono mu misję ratowania gdańskich zbiorów bibliotecznych i archiwalnych. Powrócił do Gdańska 5 kwietnia 1945 r. Cztery dni później objął stanowisko dyrektora Biblioteki Miejskiej. Równolegle z przygotowaniami do szybkiego uruchomienia biblioteki, prowadził trudną akcję rewindykacji rozproszonych zbiorów.

Zawodową pracę bibliotekarską łączył z pracą naukową w dziedzinie historii. Koncentrował się na problematyce gdańskiej i pomorskiej.  Opublikował ponad 80 prac naukowych i popularnonaukowych. Był dyrektorem Biblioteki Gdańskiej przez blisko 30 lat, do 1973 roku.  Z tą instytucją związane były też dwie najbliższe mu osoby: żona Maria Pelczarowa, która była m.in. kierownikiem zbioru inkunabułów oraz córka Maria Pelczar, w latach 1998-2009 dyrektorka Biblioteki Gdańskiej PAN.

Marian Pelczar zmarł 9 marca 1983 r. w Gdańsku. Został pochowany w alei aasłużonych na Cmentarzu Srebrzysko. W  2018 roku, przed wejściem do budynku Biblioteki Gdańskiej PAN odsłonięto pomnik-ławeczkę upamiętniającą profesora. Od 2010 roku na w dzielnicy Jasień znajduje się ulica imienia Mariana Pelczara.

Pw

Ostatnia edycja: 26 kwietnia, 2023 o 20:22