Aleja Grunwaldzka 517

Przez blisko dwa i pół wieku przejeżdzający przez Oliwę mijają na swojej drodze figurę Jana Nepomucena. Często niezauważany stoi on w kapliczce na rozdrożu alei Grunwaldzkiej i ul. Opata Rybińskiego wraz z Maryją spoglądając z góry na mijających ich ludzi i ich losy.

Kapliczka jest niemym świadkiem pielgrzymek organizowanych przez Bractwo Drogi Krzyżowej. Powołał je w 1766 roku papież Klemens XIII. Wkrótce potem musiała powstać oliwska kapliczka. Po drodze od kościoła Reformatów w Gdańsku Chełmie do Kalwarii Wejherowskiej znajdowało się 14 stacji pielgrzymkowych. Od XVIII wieku do 1938 roku oliwska kapliczka stanowiła pierwszą stację gdańskiej pielgrzymki do Wejherowa.

Kapliczka ta zwana jest czasem przez dawnych mieszkańców Oliwy „Kolumną Maryjną”, a to z powodu figury Matki Boskiej depczącej węża. Znajduje się ona w dolnej, owalnej wnęce. Oliwska „Kolumna” to swoiste „dwa w jednym”.

Maryja z oliwskiej kapliczki

Pomnik Jana Napomucena na moście Karola w Pradze fot. Wikipedia

Pomnik Jana Napomucena na moście Karola w Pradze fot. Wikipedia

Można je również nazywać „Nepomukiem” jak określane są figury Jana Nepomucena występujące w sporej części Europy.

Jan Nepomucen urodził się w 1350 roku w Pomuku (dziś Nepomuk) około 1380 przyjął święcenia kapłańskie i został kanonikiem przy katedrze św. Wita w Pradze. Studiował prawo kanoniczne w Pradze i Padwie. Następnie piastował godność kanonika kolegiaty praskiej św. Idziego, a w 1389 mianowany został wikariuszem generalnym arcybiskupa praskiego Jana z Jenstjena. W związku z zatargiem między królem Czech Wacławem IV a arcybiskupem, Jan Nepomucen popadł w niełaskę władcy i w 1393 został uwięziony. Następnie 20 marca tego roku zrzucono go z mostu Karola do rzeki Wełtawy gdzie zginął.

Według innej wersji, Jan Nepomucen po odmówieniu ujawnienia tajemnicy spowiedzi królowej Zofii królowi czeskiemu Wacławowi (król podejrzewał żonę o niewierność), został poddany ciężkim torturom i w konsekwencji wrzucony do Wełtawy.

Beatyfikacja męczennika odbyła się w 1721, a Świętym Kościoła Katolickiego ogłoszony został w roku1729.

Pierwszą znaną figurą Jana Nepomucena jest pomnik w Pradze na moście Karola z którego miał zostać zrzucony. Wokół jego głowy pojawiło się pięć gwiazd (symbolizujących pięć cnót męczeńskich), tworzących aureolę, która ponoć miała ukazać się w miejscu wrzucenia go do rzeki.

Większość „Nepomuków” wzorowana jest własnie na tej figurze wykonanej w brązie w 1683 r. Autorem drewnianego modelu tej rzeźby jest Jan Brokoff.

Jan Nepomucen był patronem mostów, przepraw, opiekunem życia rodzinnego, orędownikiem dobrej spowiedzi, sławy i honoru. Obecnie uznawany jest za patrona ratowników. Świętego proszono również o obronę przed obmową, zniesławieniem i pomówieniem. Według tradycji ludowej był świętym, który chronił pola i zasiewy przed powodzią, ale również i suszą.

Oliwski Nepomuk

zdjęcie ze zbiorów Marcina Żurka z albumu Był Sobie Gdańsk „Oliwa – Jelitkowo”

Główną jednak postacią oliwskiej kapliczki jest Matka Boska.

To jej poświęcone były dwie tablice znajdujące się na frontowej części „Kolumny Maryjnej”. Niemieckie napisy zniknęły prawdopodobnie wraz z końcem II wojny światowej.

Przy okazji remontu kapliczki na przełomie października i listopada 2008 roku pojawił się pomysł odtworzenia treści tych tablic. Może także w przyszłości uda się przywrócić tablice kapliczce by wraz z figurami stanowiły kompletny i spójny przekaz jaki skierowali przed wiekami do nas fundatorzy tej budowli.

Tablice czy też malowane napisy dość wyraźnie widoczne są na zdjęciu z lat 30 – tych XX wieku. Ówczesna Danziger Chaussee była znasznie węższa niż dzisiejsza aleja Grunwaldzka, a naszą kapliczkę stojącą obok sklepu z artykułami papierniczymi otaczał kuty płotek. Za nim widzimy największą tablicę.

Na niej widniejący napis:

Meine Seele preiset hoch den Herrn.
Siehe von nun an werden mich selig preisen
alle Geschlechter. Denn Großes hat an mir getan
der mächtig ist und dessen Name heilig.
Luc. 1, 46-48.

Poszczególne wersy są fragmentami Kantyku Magnificat zwanego również Kantykiem Maryi. Nazwa pochodzi od pierwszych jego łacińskich słów: ?Magnificat anima mea Dominum” (?Wielbi dusza moja Pana”). Jest to radosna pieśń dziękczynna, oparta na tekstach ze Nowego Testamentu, którą wg Ewangelii św. Łukasza (1, 46-55) wypowiedziała lub zaśpiewała Maryja podczas spotkania ze świętą Elżbietą, krótko po Zwiastowaniu. Kantyk Magnificat jest śpiewany w czasie nieszporów.

zdjęcie ze zbiorów Marcina Żurka z albumu Był Sobie Gdańsk „Oliwa – Jelitkowo”

Wrcacając do fragmentów pieśni znajdującej się niegdyś na oliwskiej „Kolumnie Maryjnej” po polsku przedstawiają się one następująco:

Wielbi dusza moja Pana.
Spójrz odtąd błogosławić mnie będą
wszystkie pokolenia. Wielkie rzeczy uczynił mi
Wszechmocny i święte jest Jego imię.
Luc. 1, 46-48.

Pora rozszyfrować co znajdowało się nad figurą Matki Boskiej.

Na małej tabliczce znajdował się pozdrowienie i błogosławieństwo św. Elżbiety:

Gegrüßet seist du Maria!

czyli

Błogosławiona jesteś, Maryjo!

Padło ono krótko po zwiastowaniu czyli objawieniu Maryi Archanioła Gabriela i jego zapowiedzi narodzenia Jezusa, Syna Bożego. Kantyk Maryi jest odpowiedzią na pozdrowienie św. Elżbiety. I w tej kolejności umieszczone to było na oliwskiej kapliczce.

Miejmy nadzieję, że te słowa po wielu niespokojnych dekadach znajdą się znów na oliwskiej „Kolumnie” a Maryja wraz z Nepomukiem czuwać będą jak przez wieki nad Oliwą.

Tomasz Strug

Wielkie podziękowania dla Leszczyny z oliwskiego forum oraz jej mamy za przygodę odczytania napisów i odszukanie odpowiadającej niemieckiej wersji Kantyku Magnificat.

Kapliczka z XVIII wieku jak nowa

Porozmawiaj o tym na oliwskim forum

Strona Bractwa Nepomuckiego ? nieformalnego stowarzyszenia miłośników Nepomuków, m.in. katalogującego polskie i zagraniczne przedstawienia Jana Nepomucena]