Wniosek o nadanie imienia Stefana (Istvána) Elek skwerowi nad Potokiem Oliwskim i Stawem Młyńskim przy ulicy Grunwaldzkiej w Oliwie

Biogram i uzasadnienie

STEFAN ELEK (1917 – 2018)

Stefan (István) Elek był węgierskim żołnierzem, inżynierem ogrodnictwa, architektem krajobrazu i długoletnim tłumaczem. W swoim długim życiu zapisał wiele chlubnych kart, które uczyniły z niego postać wybitną. Był bohaterem czasów wojny, który wybrał Polskę jako swoją drugą ojczyznę i stał się znamienitym gdańszczaninem. Był wspaniałym przykładem odwiecznej przyjaźni polsko-węgierskiej.

Urodził się na Węgrzech w roku 1917. Na początku 1944 roku, 3 lata po ukończeniu Węgierskiego Królewskiego Instytutu Ogrodniczego w Budapeszcie, został zmobilizowany i przydzielony do służby w 1. Dywizji Kawalerii w 4. pułku huzarów im. Andrása Hadika w stopniu chorążego. Jego oddział został skierowany na Polesie gdzie pomagał polskim partyzantom a potem uratował przed niemiecką pacyfikacją mieszkańców wsi koło Mińska Mazowieckiego. Po wybuchu powstania warszawskiego został skierowany do Babic na zachodnim krańcu Warszawy. Jednak węgierscy żołnierze odmówili walki przeciwko Polakom. Wkrótce oddział Eleka zgłosił dowództwu Armii Krajowej chęć przejścia na polską stroną. Ze względów bezpieczeństwa dowództwo AK wprawdzie nie wyraziło na to zgody, ale przydzieliło Węgrom misję ochrony ludności cywilnej przed Niemcami. Według różnych szacunków przez blisko 2 tygodnie Węgrzy ocalili od kilkuset do nawet 2 tysięcy mieszkańców powstańczej Warszawy. Po upadku powstania zdecydował się pozostać w Polsce. W 1945 został aresztowany przez Armię Czerwoną i wywieziony w głąb Związku Sowieckiego. Zdołał uciec z transportu w pobliżu Królewca i rybacką łodzią przedostać się do Jelitkowa.

Po wojnie Stefan Elek zdecydował się pozostać w Gdańsku. Ożenił się z Polką, poznaną w czasie powstania warszawskiego. Uzyskał polskie obywatelstwo i podjął pracę w Biurze Projektów Budownictwa Komunalnego i Zarządzie Zieleni Miejskiej. Pracował przy odbudowie Gdańska ze zniszczeń wojennych, uczestniczył w odbudowie i rewitalizacji Parku Oliwskiego, gdańskiego ZOO i pasa nadmorskiego. W 1956 organizował pomoc płynącą od Polaków dla powstańców na Węgrzech. Przez niemal 60 lat, do 96-go roku życia był tłumaczem przysięgłym języka węgierskiego. Był nestorem gdańskiego stowarzyszenia polsko-węgierskiego, ukochanym „Wujkiem Stefanem” (Pista Bacsi).

Stefan Elek z medalem od Prezydenta Gdańska  23 marca 2016 fot. Jerzy Pinkas/www.gdansk.pl

Został uhonorowany wieloma odznaczeniami węgierskimi i polskimi, m.in. medalem „Pro Memoria” nadawanym przez Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. W 2012 został odznaczony przez Prezydenta Węgier Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi. W 2016, w uznaniu wybitnych zasług w umacnianiu przyjaźni polsko-węgierskiej oraz za pomoc udzielaną Polakom w czasie Powstania Warszawskiego, został odznaczony przez Prezydenta RP Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Był też uhonorowany medalem za zasługi dla Gdańska. W 2013 przywrócono mu również obywatelstwo węgierskie.

Zmarł w roku 2018 i został pochowany na Cmentarzu Oliwskim.

Stefan Elek był postacią wybitną, zasługującą na specjalne uhonorowanie i pozostanie na długo w pamięci gdańszczan. Nadanie skwerowi nad Potokiem Oliwskim i Stawem Młyńskim jego imienia jest tym bardziej uzasadnione, że przez ponad pół wieku mieszkał on z rodziną w pobliskim domu przy Grunwaldzkiej 529.

https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_Elek